لکه باکتریایی یا لکه قهوه ای  در کمپوست قارچ:

لکه باکتریایی یا لکه قهوه ای قارچ های خوراکی هم اکنون مهم ترین بیماری این قارچ می باشد که میتواند خسارت جدی را به تولیدکنندگان وارد سازد. این بیماری خسارت قابل توجهی را بر روی گونه های Agaricus ایجاد میکند. با مساعد شدن شرایط از نظر رطوبت و حرارت بیماری به صورت اپیدمی ظاهر میشود و به ویژه قارچ هایی که در پاییز کشت میشوند به آلودگی شدیدی مبتلا میگردند.

علائم بیماری : علائم این بیماری وقتی که قارچ تازه سر از خاک برآورده و قطر آنها کمتر از 10 میلی متر است ظاهر میشود . در ابتدای آلودگی علائم به صورت لکه های زرد رنگی ظاهر میشود که پس از مدتی به قهوه ای شکلاتی تغییر رنگ میدهند ، که سطح این لکه خیس می باشد.

باگذشت زمان این لکه ها به نقاط فرورفته ای تبدیل میشوند که حالت لزج دارند و در روی کلاهک و حتی ساقه دیده میشوند.

در صورت مساعد بودن شرایط رطوبتی و حرارتی لکه ها گسترش یافته و به هم پیوسته و نهایتاً تمام کلاهک را در بر میگیرند. این لکه ها تنها در سطوح کلاهک و ساقه مشاهده میشوند و به بافت های درونی نفوذ نمیکنند.قارچ های خوراکی شدیداً آلوده و بیمار ممکن است بدشکل شده و سطح کلاهک در آنها شکافته شود.

درصورت شدت آلودگی ، بیماری در انبار و حتی در حین حمل و نقل موجب از هم پاشیدگی و لهیدگی کلاهک گردیده و خسارت شدیدی به محصول وارد میشود، این بیماری در شرایط یخچال گسترش نمی یابد.

زیست شناسی : این پاتوژن در بیشتر سالن های پرورش قارچ حالت بومی دارد  و معمولاً دوره بین کشتی را در روی سطوح ،کمپوست مصرف شده و تجهیزات ، وسایل و روی بخش های مختلف میگذراند . این باکتری می تواند به راحتی توسط دستان کارگران و برداشت کنندگان محصول روی نردبان ، کمپوست مصرفی ، اسپورهای قارچ های خوراکی، قطرات آب در سالن های پرورش قارچ خوراکی منتقل شود.

شدت آلودگی به جمعیت باکتری ها بستگی دارد :به طوری که دمای بالای 20 درجه سانتیگراد و رطوبت 80 درصد به بالا رشد باکتری ها چند برابر میشود.افزایش رطوبت محیط سبب خیس شدن سطح کلاهک میگردد که خود شرایط را برای رشد و توسعه بهتر باکتری ها مهیا میکند.

دو عامل سبب ایجاد لکه باکتریایی میشود:

1. پیت و سنگ آهک استفاده شده در فرآیند تهیه خاک پوششی منابع اولیه باکتریایی عامل ایجاد لکه قهوه ای در سالن های پرورش قارچ خوراکی اند . این پاتوژن بعد از عمل بذرپاشی غالباً از خاک پوششی جدا میشود و نمیتوان آن را قبل از استفاده از خاک پوششی، از خاک ، بذر یا کمپوست در سالنی که سابقه بیماری دارد جدا نمود.
2. استفاده از دستگاه رطوبت ساز (مه پاش) در مرحله ای که قارچ ها از یک فندق بزرگترند سبب افزایش رطوبت محیط شده و نهایتاً لکه باکتریایی در مدت کوتاهی توسعه می یابد.

مشخصات عامل بیماری: عامل این بیماری باکتریایی Pseudomonas tolaasii است که یک سودوموناس فلورسنت می باشد.

این باکتری قادر است نوعی توکسین اختصاصی به نام تولاسین ترشح کند که لکه های ایجاد شده در کلاهک و پایه ناشی از تاثیر همین توکسین است .

کنترل: پیش از اعمال روش های پیشگیری از بیماری لازم است موارد زیر را مورد توجه قرار داد:

الف) احتمال وقوع بیماری

ب) میزان و یا سطح کاهش کیفی و کمی محصول در صورت شیوع بیماری.

ج) اقتصادی بودن روش های کنترل و اینکه آیا بازده حاصله میتواند هزینه های انجام شده جهت مبارزه را جبران نماید.

روش های زیر جهت کنترل یماری باکتریایی لکه قهوه ای قارچ خوراکی توصیه می گردند:

تاکنون هیچ استرین تجاری که مقاوم به این بیماری باشد شناخته نشده است . خاک پوششی از منابع اولیه پاتوژن و آلودگی است . لذا باید مانع آلودگی آن حذف شود و در زمانی که خاک پوششی آلوده میباشد باید قبل از استفاده آن را با محلول فرمالین و یا بخار دادن ضدعفونی نمود . در طول کشت باید از وسایل و تجهیزاتی استفاده کرد که تمیزبودن و آلوده نبودن آنها به باکتری محرز باشد. رطوبت نسبی بالا و حضور یک لایه نازک رطوبت در سطح کلاهک های قارچ  ، باعث افزایش بروز بیماری بلانچ باکتریایی میگردد. لذا با هوادهی صحیح و اجرای صحیح و دقیق برنامه آبیاری میتوان بروز بیماری را محدود نمود . با این حال تولید کنندگان مجبورند اندکی کاهش محصول را در نتیجه ایجاد شرایط خشک تر جهت جلوگیری از وقوع بیماری متحمل شوند. امروزه با دسترس بودن تاسیسات کامپیوتری ، تولید کنندگان میتوانند ، حرارت ، رطوبت و غلظت CO₂  هوای سالن و حتی مقدار آب و مواد غذایی مکمل را کنترل نمایند . همچنین میتوان با استفاده از یک دستگاه بخارسنج میزان بخارآب موجود در سالن پرورش را کنترل نمود . میزان تبخیر بستر باید کمتر از 8/0 میلی متر آب باشد.

لازم به ذکر است که خشک شدن کلاهک قارچ ها نباید به بیش از 3 ساعت پس از آبیاری به طول بینجامد و در صورتی که ظرف 2 ساعت پس از آبیاری کلاهک ها خشک شوند بیماری به طور کامل کنترل خواهد شد. نوسانات اندک دما نیز ، تغییرات زیاد رطوبت نسبی هوا را به دنبال خواهد داشت بنابراین جلوگیری از نوسانات دما در برابر رطوبت نسبی زیاد هوا می تواند از اقدامات اساسی جهت کنترل این بیماری محسوب گردد. همچنین میتوان برای نگهداری آب و جلوگیری ازتبخیر آن از پلی مرهای اکریلیک نگهدارنده آب به عنوان جزئی از مخلوط خاک پوششی استفاده نمود. این مواد آب را در خود نگه داشته و به تقلیل دفعات آبیاری و نیز وقوع بیماری کمک خواهند کرد. پاستوریزاسیون خاک پوششی توسط مخلوط بخار آب /هوا و نیز تابش اشعه با طول موج کوتاه یکی از اقدامات موثر فیزیکی در کاهش آلودگی است.

تحقیق برای مبارزه شیمیایی با عوامل بیماری زای باکتریایی قارچ های خوراکی سودمند نبوده و علت آن محدودیت های ذیل میباشد:

الف) اختصاصی بودن : بسیاری از باکتری ها در سیستم کشت ممکن است برای رشد قارچ خوراکی مفید باشند. مثلاً اثر باکتری های موجود در خاک پوششی در تولید اقلام اولیه کلاهک مورد بحث میباشد و لذا مضر نبودن مواد شیمیایی مورد مصرف برای این میکروارگانیسم ها مسئله مهمی است .

ب) پایداری : محلول هیپوکلریت سدیم و بسیاری دیگر از ضدعفونی کننده ها وقتی در تماس با ماده آلی مثل پیت و کمپوست قرار گیرند سریعاً غیر فعال میشوند. به علاوه مقدار باقیمانده مواد شیمیایی خطرناک ، ازجمله آنتی بیوتیک ها ، در کلاهک های قارچ خوراکی باید کنترل شده و در حد مجاز باشد.

ج) مقاومت : میکروارگانیسم های هدف ممکن است جمعیت های مقاومی ایجاد نمایند.

یکی از مواد شیمیایی که برای کنترل این بیماری به کار می رود ترکیبات کلردار میباشد.

استفاده از کلر در بستر کشت میتواند به پایین نگه داشتن جمعیت باکتری کمک کند. برای سمپاشی خاک پوششی به طور معمول از ترکیبات مختلف هیپوکلریت سدیم که حاوی 10 درصد کلر میباشد استفاده میشود و یا میتوان از هیپوکلریت کلیسم نیز استفاده کرد که هم قارچ را سفید میکند و هم ارزش غذایی آنرا افزایش میدهد.

کنترل شیمیایی لکه قهوه ای نیز با آب کلردار حاوی 100-200 میکروگرم در میلی متر کلر فعال انجام شده است . در این اقدام شدت بیماری به تدریج با آبیاری متوالی کاهش یابد.بایدتوجه داشت که جهت مبارزه با بیماری لکه قهوه ای بهتر آن است که باکتری عامل بیماری را در خاک کنترل نمود تا اینکه به حفاظت سطحی کلاهک های قارچ پرداخت.

کاربرد آنتی بیوتیک ها از اقدامات دیگری است که در کنترل شیمیایی این بیماری موثر است.

ترامایسین از جمله آنتی بیوتیک هایی است که اگر به نسبت 9 میلی گرم در هر متر مربع بستر کشت به کار برده شود بیماری را بطور موثری کنترل میکند.

از خصوصیات دیگر این آنتی بیوتیک این است که از لحاظ بهداشتی نیز برای مصرف کنندگان مسئله ای ایجاد مینماید.

اخیراً نیز توانسته اند گونه P.tolaasii را با برخی باکتری های آنتاگونیست کنترل کنند . از آن جمله باکتری غیر فلورسنت شبیه به گونه های Pseudomonas  است که از خاک جداسازی میشود. همچنین دوگونه آنتاگونیست گونه های P.fluorescens و Entrobacter می باشند که از پیت جدا گشته اند.

در پایان باید اشاره کرد که انبار نمودن مواد اولیه خاک پوششی ، در فضاهای عاری از آلودگی و نیز کنترل دقیق ، شرایط سالن پرورش و جداسازی قارچ های آلوده از بستر و حذف آنها از محیط سالن پرورش و ضدعفونی وسایل ، دست ها ، خاک پوششی و... از مهم ترین اقداماتی است که اجرای آنها در کنترل این بیماری ضرورت دارد. اصلاح و تولید ارقام مقاوم به بیماری های باکتریایی نیز میتواند به عنوان استراتژی ممکن و عملی تلقی گردد.